فهرست بها چیست؟

اگر علاقه مند به متره و برآورد باشید ؛ شاید نام فهرست بها یا دفترچه فهرست بها به گوشتان خورده است. در این مقاله به معرفی ساختار و انواع فهرست بها می پردازیم.

1 – تاریخچه فهرست بها

در ابتدای این مقاله می پردازیم به تاریخچه مختصری از فهرست بها.

در سال 1350 تقاضا برای پروژه های عمرانی کشور به علت بالا رفتن درآمد های نفتی رشد قابل توجهی داشت ؛ ولی به علت محدودیت توان پیمانکاران در نیروی انسانی ، ماشین آلات و مصالح ، مهندسین مشاور مجبور بودند برای ترغیب پیمانکاران برآورد قیمت هایشان را بالاتر از حد معقول در نظر بگیرند که این کار موجب افزایش غیر واقعی هزینه‌ پروژه های عمرانی و در نتیجه تورم میشد.

در همین دوره دولت ، سازمان برنامه و بودجه را نسبت به تدوین فهرست بهایی با قیمت های متعارف مکلف نمود.

در نهایت سازمان برنامه و بودجه فهرست بهای پایه را برای کارهای ساختمانی و راهسازی در ابتدای سال 1355 منتشر نمود پس از مدت کوتاهی قیمت‌ها به حالت عادی و به دور از هیجانات بازگشت.

پس از این موفقیت و استقبال آن در دستگاههای اجرایی ، سازمان برنامه و بودجه تا سال 1357 فهرست بها را در 5 رشته و تا سال 1376 فهرست بها را در 7 در رشته منتشر کرد.

2 – فهرست بها چیست؟

طبق ماده 23 قانون برنامه و بودجه که توسط سازمان برنامه و بودجه تهیه و تنظیم می شود ؛ پایه انجام معاملات در طرح های عمرانی فهرست بها می باشد.

در واقع فهرست بها مقدار ریالی حجم واحد مصالح و یا خدمات قابل ارائه پیمانکاران است که هر ساله و طبق تعیین می شود (البته در برخی سال ها بنا به دلایلی فهارس بها ارائه نشده است) .

حال شاید برایتان سوال پیش بیاید که منظور از طرح عمرانی دقیقا چیست ؟

در واقع طرح عمرانی پروژه ای عمرانی است که کارفرمای آن دولت بوده و برای پرداخت هزینه آن ردیف بودجه در نظر گرفته شده است.

به طور کلی طرح های عمرانی به سه دسته انتفاعی ، غیر انتفاعی و مطالعاتی تقسیم بندی می شوند که هر یک را بررسی می کنیم.

1. طرح های عمرانی انتفاعی : هدف از اجرای این گونه طرح‌ها کسب سود و درآمد است بنابراین این طرح ها بایستی پتانسیل ایجاد سود و تامین هزینه های ساخت و استهلاک خود را پس از مدت زمان مشخصی از احداث داشته باشند.
2. طرح های عمرانی غیر انتفاعی : هدف از اجرای این گونه طرح ها ایجاد زیرساخت و گسترش رفاه می باشد؛ بنابراین در این گونه طرح ها کارفرما به دنبال کسب سود و درآمد نیست.
3. طرح های عمرانی مطالعاتی : این گونه طرح ها به هدف مطالعه و بررسی موضوعات مختلف ، طبق قرارداد بین دستگاه های اجرایی و مراکز علمی مانند دانشگاه ها انجام می شود

4 – انواع فهرست بها

برای شاخه بندی و تقسیم بندی فهرست بها روش های گوناگونی وجود دارد که کلی ترین آن رسته و جزئی ترین آن ردیف می باشد.

همانطور که اشاره شد رسته ، در سطح کلی ترین تقسیم بندی است و یک پله جزئی تر آن رشته است و می توان گفت هر رسته از چند رشته تشکیل شده است.

5 – ساختار فهرست بها

در اینفوگرافیک زیر می توانید ساختار یک فهرست بها را مشاهده فرمایید.

پس از این اینفوگرافی هر یک از بخش های تشکیل دهنده فهرست بها مورد بررسی قرار گرفته اند.

الف – دستور العمل کاربرد

این بخش به چگونگی استفاده و کاربرد فهرست بها در پروژه ها می پردازد

این بخش شامل برخی تعاریف اولیه از جمله موارد ذیل در مناقصات می باشد :

• آیتم
• آیتم ستاره دار
• تقسیم بندی و نحوه شماره گذاری هر آیتم
• محدودیت های درصدی انواع مختلف آیتم های فهرست بها

ب – کلیات

در این بخش توضیح مختصری از موارد ذیل ارائه می شود :

• فصول فهرست بها
• مواد و مصالح مصرفی در هر آیتم
• چگونگی پرداخت هزینه های حمل مصالح
• مشخصات فنی
• نحوه تنظیم صورتجلسات
• نحوه پرداخت برای مصالح پای کار

همچنین مفاد کلیات فصل ، مقدمه ها و شرح ردیف ها، اجزای غیر قابل تفکیک از یکدیگر هستند .

پ – مقدمه هر فصل

در آغاز هر فصل نحوه انجام عملیات، معیار انتخاب هر آیتم، اضافه بها و چگونگی پرداخت و در نهایت مدارک و مستندات مورد نیاز به عنوان مقدمه ارائه خواهد شد.

همچنین در این بخش ملاحظات و محدودیت های هر ردیف نیز مورد بررسی قرار گرفته شده است.

ت – ردیف

فهرست بهای راه، راه آهن و باند فرودگاه

فهرست بهای ابنیه

برای مثال در تصاویر بالا ردیف ” خاکبرداری در زمین های نرم با هر وسیله مکانیکی و حمل مواد حاصل از خاکبرداری تا فاصله 20 متر از مرکز ثقل برداشت و توده کردن آن ” هم در فهرست بهای راه و هم در فهرست بهای ابنیه وجود دارد ولی مقدار عامل در هر دو فهرست بهای ابنیه و راه یکسان است ؛ چیزی که مشخص است است آن است که بازده ماشین آلات سنگین و به ویژه بلدوزر در پروژه‌های را بسیار بالاتر از پروژه‌های ابنیه است در این حالت فهرست بهای راه را به عنوان فهرست بهای مبنای آنالیز در نظر گرفته و ضریب عامل بلدوزر را در آن برابر با یک قرار می دهیم و در نهایت ضریب عامل فهرست بهای ابنیه را برابر با فهرست بهای ابنیه 1.2 در نظر می گیریم.

فهرست بهای پایه و غیر پایه چیست

ردیف های پایه در فهرست بها

به صورت کلی، به آیتم هایی در فهرست بها که دارای شرح و بهای واحد هستند و یا اقلامی که در کلیات و یا مقدمه فصول، بهایشان به هر نحوی (درصدی از بهای ردیف های دیگر و …) مشخص شده باشد،  جزو ردیف های پایه قرار می گیرند.

ردیف های غیر پایه

در پاسخی ساده انگارانه می توان ردیف های غیر پایه را ردیف هایی در نظر گرفت که شرایط قرار گیری در دسته ردیف های پایه را ندارند؛ در ادامه پاسخ جامع تری برای ردیف های غیر پایه ارائه خواهیم داد.

به صورت کلی ردیف های موجود در فهرست بها، یا دارای بهای مشخص و یا بدون بهای واحد مشخص هستند که به این ردیف ها، ردیف های ستاره دار می گویند.

البته ممکن است در پروژه های گوناگون اقلامی مورد نیاز باشد که در فهارس بها موجود نیست و این اقلام  بایستی در انتهای گروه مربوطه و با شماره ردیف جدید درج شوند و به این ردیف ها نیز، ردیف های ستاره دار گفته می شود.

بهای واحد این ردیف ها (ردیف های ستاره دار) با روش تجزیه بها محاسبه می شود.

بنابر این ردیف های ستاره دار در دسته ردیف های غیر پایه قرار می گیرند.

سوالات متداول

سوال – چند نوع فهرست بها وجود دارد ؟

پاسخ – هر ساله تعداد فهارس بها تغییر می کند (برخی از فهارس بها در برخی سال ها ارائه نمی شوند و انواع دیگری به لیست فهارس بها اضافه می شوند)

سوال – فهرست بها هر سال منتشر می شود ؟

پاسخ – بله ؛ فهارس بها معمولا به صورت سالانه منتشر می شوند ؛ اما سال هایی هم وجود داشته که فهارس بها منتشر نشده اند

سوال – فهرست بها ابنیه با راه چه فرقی می کنه ؟

پاسخ – فهرست بها ابنیه برای پروژه های ساختمانی و فهرست بها راه برای پروژه های راهسازی مورد استفاده قرار می گیرد

سوال – همه هزینه ها در فهرست بها موجود است ؟

پاسخ – خیر ؛ برخی از هزینه ها در فهرست بها موجود نمی باشد و وظیفه آنالیز قیمت این ردیف ها ها بر عهده مترور پروژه می باشد.